تاریخچه و زادگاه اصلی کاسکو
طوطی خاکستری یا طوطی خاکستری کنگو یا طوطی خاکستری آفریقایی (Psittacus erithacus) که در ایران با نام کاسکو شناخته میشود یکی از اعضای خانواده طوطیان و از طوطیهای راستین میباشد که در مناطقی از افریقا زندگی میکند. این پرنده از محبوب‌ترین طوطی‌ها در بسیاری از کشورهای جهان است. در سال‌های گذشته طوطی تیمنه (Psittacus timneh) به عنوان زیرگونه ای از کاسکو شناخته می‌شد اما در حال حاضر به عنوان گونه ای مجزا ثبت شده‌است.
کاسکو در مناطق استوایی قارهٔ آفریقا زندگی میکند که شامل کشورهای کنیا، اوگاندا، کنگو، آنگولا، کامرون، گابن، غنا و ساحل عاج میشود. تعداد این پرنده در طبیعت در حال کاهش است.
ویژگی های ظاهری در کاسکو
این پرنده از طوطیهای متوسط جثه است. میانگین اندازه بدن طوطی خاکستری ۳۳ سانتی‌متر و وزن آن در حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ گرم است. میانگین اندازه نوک بال تا بال آن در هنگامی که بالهای خود را باز کرده ۴۶_۵۶ سانتی‌متر است. رنگ پروبالش خاکستری است و نوک بال‌ها و دم سفید رنگ و رنگ دُم سرخ است. دُمگاه به رنگ خاکستری روشن و پاها خاکستری تیره هستند. رنگ منقار پرنده سیاه و رنگ چشم پرنده بالغ زرد روشن و هر دو جنس نر و ماده از نظر ظاهری شبیه به هم هستند. بدن برخی از نمونه‌های جهش یافته از این پرنده کاملاً قرمز رنگ بوده یا بخش‌هایی از بدنشان قرمز رنگ است. این پرنده پس از بلوغ در تمام طول زندگی زادوولد میکند و معمولاً در حدود ۴۰ تا ۶۰ سال در اسارت و در حدود ۲۳ سال در طبیعت عمر میکند.
کاسکو ها (طوطی خاکستری آفریقایی) به سه گونه تقسیم می شوند:
۱. طوطی های خاکستری افریقایی دم قرمز
طوطی دم قرمز یا کاسکو کنگو (Psittacus erithacus) از گونه های اصلی این نوع پرنده هست و بدنشان پوشیده از پرهای خاکستری است و رنگ منقار آنها مشکی و دم قرمز رنگی دارند. جوجه این پرنده دم قرمز با لبه های مشکی دارد، البته با شروع زمان پر ریزی پرهای سیاه پرنده می‌ریزد و دم کاملا به رنگ قرمز در می آید. وزن نرمال این نژاد حدود ۵۰۰ گرم است. طول عمر کاسکو کنگو حدودا بین ۴۰ تا ۶۰ سال می‌رسد. هوش این پرنده به مقداری است که بعضی دانشمندان هوش آن را مانند یک بچه ۴ ساله می‌دانند. کاسکو دم قرمز نسبت به سایر نژاد ها آرام تر است و کمتر قار می کشند.
۲. طوطی خاکستری افریقایی تیمنه
طوطی خاکستری افریقایی تیمنه (دم خرمایی یا دم شکلاتی) P.e.Timneh اولین بار در سال ۱۸۴۴ توسط فردی به نام فریزر کشف شد. این پرنده در مقایسه با طوطی دم قرمز جثه کوچک تر و وزن سبک تری دارد. دم این پرنده به رنگ خرمایی یا از طیف رنگ های قرمز است. نوک آن به رنگ تیره ( نوک بالایی تیمنه کاملاً تیره نیست و نسبت به کونگو کمی روشن تر است ) و پرهای آن روشن تر از نژاد دم قرمز میباشد. عمر این پرندگان بین ۵۰ تا ۶۰ سال می باشد و یادگیری و بیان کلمات را از همان زمان جوجه بودن، یاد می گیرند.
۳٫ طوطی خاکستری “غنا”
برخی معتقدند که کاسکو ها فقط به دو گونه تقسیم می شوند اما بعضی دیگر اعتقاد دارند که نژاد سومی هم وجود دارد. کاسکوها از نظر اندازه متفاوت هستند مثلا کاسکوهایی که در شرق افریقا زندگی می کنند از لحاظ جثه و وزن بزرگ تر از طوطیان منطقه غرب افریقا هستند. همچنین تشخیص نر و ماده بودن این پرنده از هم بسیار مشکل است زیرا در پرندگان که معمولا جنس نر جثه بزرگ تری دارد، اما گاهی ممکن است در این پرنده این قضیه برعکس باشد. برخی بر این باور هستند که چشمان کاسکو نر بیضی شکل تر و رنگ صورت آن نسبت به ماده تیره تر است.
جوجه طوطی خاکستری ( کاسکوی پرنسپس P.e.Princeps ) از ۳ الی ۴ ماهگی به طور کامل پر در می آورد و تا شش ماهگی چشمانی کاملا مشکی دارند و به مرور به رنگ طوسی تیره در می آید و کم کم هاله سفید رنگ دور مردمک چشم پدیدار می شود و رنگ طوسی نیز به رنگ زرد شفاف تغییر رنگ پیدا می کند. به همین دلیل سن طوطی خاکستری را می توان از چشم های او و همچنین رنگ پرهای انتهای دم تشخیص داد. همچنین کاسکو های جوان تر رنگ پلک تیره تری نسبت به کاسکوهای مسن تر دارند.
شخصیت و خصوصیات رفتاری کاسکو
اما اگر با انسان انس گرفته باشند می توانند روی دست یا شانه شما بنشینند و اجازه دهند پشت گردن آن ها را بخارانید.
تشخیص جنسیت کاسکو
منقار، چشم‌ها، سرو کله و دم از جمله اعضای بدن کاسکو هستند که می‌توان با توجه به فرم و شکل آنها به جنسیت این پرنده تا حدود زیادی پی برد.
معمولا آنکه چشمانی بیضی شکل دارد، سروکله‌ای عقابی مانند دارد و دمی تخت و بلند دارد نر و در مقابل جنس ماده سری گرد چشمانی گرد و هیکل کوچکتر دارد.
در کاسکوها پرنده ماده اهلی پس از بلوغ برای صاحبش (خصوصاً اگر آقا باشد) رفتارهای جفت‌گیری را به نمایش می‌گذارد بطور مثال غذای خود را بالا آورده و به نشانه ابراز علاقه آنرا به صاحبش می‌دهد و کمر خود را جهت انجام مراحل جفت‌گیری پایین می‌آورد!
قد کاسکوی نر معمولا ۳۰ تا ۳۵ سانتی متر میباشد و کاسکوهای ماده معمولا ۳۰ سانتی متر به پایین هستند.
کاسکوهای ماده اصولا بدنی گرد دارند در صورتیکه نرها بدنی بلند و باریک دارند.
شناسایی پرنده نر و ماده پس از سن ۱۸ ماهگی از روی مشخصات ظاهری امکانپذیر می باشد. طوطی نر سری مستطیلی شکل و منقاری بزرگ و بلند دارد در حالیکه طوطی ماده سری دایره ای شکل و منقاری کوچکتر و کوتاه تر دارد.
پاهای نر و رانهای آن مستقیم و کشیده است در حالیکه پاها و رانهای ماده مستقیم نبوده و کمی خمیده بوده و به صورت منحنی باز است و این امر باعث می شود که پرنده ماده بتواند براحتی بر روی تخم ها بخوابد . ضمنا اگر عدسی چشم پرنده بیضی شکل باشد و در سمت منقار لکه سیاه کوچکی وجود داشته باشد پرنده نر و چنانچه دایره ای شکل و بدون لکه سیاه باشد پرنده ماده است.
در پرهای کاسکوی نر ملانین بیشتری نسبت به کاسکوی ماده است یعنی پر های کاسکوی نر نسبت به ماده تیره تر است.همچنین دم کاسکوی نر نسبت به ماده اش سرختر میباشد. این تفاوت موجود بین نرها و ماده ها وقتی مشهود است که طوطیهای مذکور پرریزی کرده و برای اولین بار پرهای دوره بلوغ آنها در آمده باشد.
رنگ دم در کاسکوی کنگو (دم قرمز) ماده هر چند که سرخ است اما لبه های ان به رنگ خاکستری است و همچنین رنگ پرهای منطقه سینه از خاکستری تیره به خاکستری روشن در منطقه شکم منتهی می شود در حالیکه رنگ پرهای سرخ دم در کاسکوی کنگوی نر سرخ بوده و اثری از لبه های خاکستری در آن دیده نمی شود و رنگ پر در منطقه سینه نیز خاکستری تیره است.
روش ملامسه کمر پرنده:
این روش نیز تجربی است و برای این کار باید به آرامی انگشت خود را بر روی کمر پرنده قرار دهید ، اگر پرنده ماده باشد خم خواهد شد و اگر پرنده نر باشد خم نخواهد شد ، البته این روش هم صد در صد قابل اعتماد نیست.
دقیق ترین راه برای تعیین جنسیت کاسکو ها، آزمایش خون و تست DNA از پرهای خونی کاسکو است که در مراکز مخصوص به روش PCR انجام میشود و تا حدود زیادی قطعی است ولی نه صد در صد.
نگهداری از کاسکو
این پرنده از سن ۵ سالگی می تواند تولید مثل کند. اگر قصد آوردن جفت برای کاسکو خود را دارید، ابتدا باید آن ها را در قفس های جداگانه کنار هم قرار دهید تا به هم عادت کنند و پس از مدتی هر دوی آن ها را در یک قفس بزرگ تر کنار هم قرار دهید. کاسکو ها معمولا تا آخر عمر یک جفت دارند و به آن عادت می کنند پس جدا کردن آن ها از هم کار درستی نیست.
تعیین سن کاسکو
تشخیص سن طوطی خاکستری کاسکو از روی رنگ چشم
کاسکوی چشم سیاه
رنگ چشم جوجه طوطی کاسکو و بسیاری طوطی سانان دیگر در ماه های ابتدایی تولد یکدست سیاه رنگ است که البته اینطور بنظر می رسد اما در اصل فقط مردمک چشم است که سیاه بوده و سیاه می ماند و اطراف مردمک یعنی عنبیه سیاه نیست بلکه دودی تیره است آنقدر تیره که همرنگ تخم چشم سیاه بنظر می آید و اصطلاحا آنرا چشم سیاه می نامند. تا سن ۱۰ ماهگی می تواند سیاهی چشم ماندگار باشد. جوجه های کم سن چشم سیاه ظاهرا دارای منقار هستند اما در اصل منقار آنها نرم و خیس است هنوز کامل و مستحکم نشده و شکل نگرفته توانایی شکستن دانه ها را ندارند اگر هم بخورند مجبور هستند در حالی که در طبیعت از انجیرهای نرم وحشی و غذاهای نرم تغذیه می کنند چراکه دستگاه گوارش آنها به میوه جات و غذاهای نرم مناسب احتیاج دارد. در اسارت باید سرلاکهای مخصوص و غذاهای مخصوص مصرف کنند و در فضایی با دمای مناسب نگهداری شوند. این سن هرگز برای نگهداری حتی به باتجربه ها هم توصیه نمی شود هیچ تفاوتی با جوجه های بزرگتر در یادگیری ندارند و تنها شما یک ریسک بزرگ انجام می دهید و امکان تلف شدن پرنده بالاست.
کاسکوی چشم دودی
رنگ چشم از سیاهی به دودی می رود که مرکز چشم در این سن بخوبی قابل تمایز از عنبیه می شود در این مرحله پرنده را چشم دودی می نامند و می تواند از ۷ ماه تا یکونیم سال سن داشته باشد.
کاسکوی چشم طوسی
هنگامی که رنگ دودی با گذشت مقدار زمانی کم جای خود را به طوسی می دهد یعنی به یک پرنده بسیار جوان با سن بین یک ونیم تا ۳ سال اشاره داریم که بجهت تعین سن دقیق چنین پرنده ای می بایست به مقدار تیرگی یا روشنی رنگ طوسی دقت کنیم هرچه روشن تر باشد به سه سال نزدیک و هرچه تیره تر به یک و نیم نزدیک تر خواهد بود.
کاسکوی چشم سفید یا چشم کرم؟
از این سن به بعد تشخیص مقداری دشوار می شود زیرا گاها پس از طوسی روشن چشم رو به کرم و گاه رو به سفید می رود که بیشتر سفید می شود اما گاه با تداخل رنگهای قبلی حالت زردی (یا رگهای خونی که هاله ای زرد یا نارنجی ایجاد می کنند) را ممکن است در چشم این پرنده جوان که چند ماه قبل تر چشمانش طوسی بوده مشاهده کنید اما نباید او را با یک بالغ یا مسن اشتباه بگیرید.
کاسکوی چشم زرد
کاسکوی چشم زرد (یک چشم زرد واقعی) نه کاسکوی جوانی که حالت زردی در چشمانش مشاهده می شود بیش از ۱۰ سال سن دارد که برای یک پرنده ای که اگر درست نگهداری شود بیش از ۵۰ سال عمر می کند، ده سال اصلا سن زیادی نیست حتی می تواند صدها کلام بیاموزد و آموزش های زیادی را فرا بگیرد اگر درست تربیت شود. به این شرط که قبلا صاحبی نداشته بوده باشد و دست اول و وحشی به دست شما برسد یعنی شما صاحب اولش باشید و قبلا رام نشده باشد که استعدادش را احتمالا هدر داده باشند.
چرا دو کاسکوی هم سن می توانند رنگ چشم هایی متفاوت از هم داشته باشند؟
قفس مناسب برای کاسکو
قفس مناسب برای یک جوجه طوطی خاکستری، دارای ابعادی در حدود ۷۱*۵۱*۵۱ سانتی متر است که فواصل بین میله های آن در حدود ۱۹ میلی متر باشد. قفسی که ارتفاع آن کم تر از ۴۶ سانتی متر باشد، بعضا باعث ایجاد حس اسارت در پرنده شده و احساس ایمنی را به او القا نخواهد کرد؛ زیرا در این حالت، پرنده نمی‌تواند درون قفس فعالیت لازم را به راحتی انجام دهد. به منظور ایجاد حس امنیت در یک پرنده ی خجالتی، باید بالای قفس کاسکو با استفاده از یک حوله خاکستری که از دیواره های اطراف حدود ۱۰ الی ۱۳ سانتی متر به پایین افتاده باشد، پوشش داده شود. بهتر است این کار زمانی که پرنده درون قفس نیست انجام گردد.
هنگامی که طوطی خاکستری یک ساله می شود، اعتماد به نفس کافی برای انتقال به قفس دائمی را به دست می آورد. البته قفسی که فقط برای استراحت و خواب در طول شب به کار می‌رود، لزوما نباید بزرگ باشد. در صورتی که بیشتر اوقات پرنده مجبور باشد در طول روز تنها بماند و یا این که صاحب پرنده به مسافرت می رود و پرنده مجبور می گردد مدت زمان طولانی را در قفس بگذراند، قطعاً قفس کاسکو بزرگتری مورد نیاز خواهد بود، لذا قفس با ضلع جانبی ۶۱ سانتی متر، ضلع جلوی ۹۱ سانتی متر و ارتفاع ۱۲۲ سانتی متر که اگر ارتفاع پایه های آن را ۳۰ سانتی متر محاسبه کنیم، سقف آن در حدود ۱۵۲ سانتی متر بالاتر از سطح زمین قرار گیرد، احتمالاً بهترین انتخاب به شمار می‌رود. این فضا برای کاسکو های دم قرمز و تیمنه مناسب بوده و در آن احساس امنیت و شادی می‌کنند.
قراردادن اسباب بازی ها و نشمینگاه های مناسب در قفس برای سرگرم کردن پرنده توصیه میشود. همچنین بهتر است تا قفس دارای میله های افقی متعدد اشد تا پرنده از آنها بالا و پایین برود.
تغذیه کاسکو
پسته، گردو تازه و خشک، مغز دانه ها، بادام زمینی، میوه و سبزیجات، تخمه آفتابگردان بو نداده بدون نمک، بلال تازه، سیب، گیلاس و انواع دانه ها بسیار مورد علاقه کاسکو هستند. طوطی ها از خوردن غذاهای خوشمزه مورد نظرشان لذت میبرند. این راه خوبی برای تشویق پرنده برای حرف زدن و یادگیری حرکات نمایشی است.بسیاری از کاسکو ها از خوردن فلفل لذت می برند ولی نباید بیش از حد از آن بخورند زیرا ممکنست باعث خونریزی در دستگاه گوارش گردد.
این پرنده در طبیعت بیشتر از میوه‌ها، سبزیجات، دانه جات، غلات، میوه‌های مغز دار، خشکبار (نظیر پسته، گردو، بادام و تخمه و فندق) و بذر گیاهان، تنهٔ درختان، حشرات و حلزون‌ها تغذیه میکند. در وضعیت اسارت از غذاهایی مثل سیب زمینی پخته و لوبیا سبز نیز تغذیه کرده و در این شرایط تغذیه از یک منبع حاوی کلسیم نیز ضروری است.
تغذیه کاسکو عمدتاً شامل موارد زیر است :
آجیل خام
آجیل خام می تواند بخش اعظم و با ارزش غذای کاسکو را تشکیل دهد.
تخمه سفید – تخمه سیاه – تخمه قرمز – پسته – گردو – بادام و …
انواع تخمه ها در کل حدوداً ۶۰ درصد تغذیه کاسکو را شامل می شود . توجه داشته باشید خرید آجیل کهنه و مانده برای تغذیه کاسکو خطرناک بوده و می تواند سبب مسمومیت پرنده شود . علاوه بر آن وجود انگل در این نوع تخمه های ممکن است. یکی از نکاتی که باید به آن توجه شود این است که آجیل های بو داده یا نمکی برای این طوطی دوست داشتنی بسیار مضر و خطرناک است ، چرا که سیستم گوارش این پرنده با بسیاری از ادویه ها مانند نمک ، فلفل و … موافق نیست.
غلات
انواع گوناگونی از غلات می تواند بخش بزرگی از سوال غذای کاسکو چیست را پاسخ دهد . ذرت ، گندم ، برنج ، عدس، نخود و … انواع رنگارنگی از حبوبات هستند .
همان گونه که اشاره شده نمک برای این پرنده بسیار مضر است از این رو می توانید برنج را تنها به صورت پخته شده و بدون ادویه و روغن و مقدار کم برای تغذیه کاسکو در نظر بگیرید .
گندم را می توان در هر سه حالت خشک ، نمناک یا جوانه به طوطی بدهید .
شستن ذرت بعد از تهیه آن امری ضروری است و باید رعایت شود . ذرت در دو حالت پخته شده و خشک برای تغذیه کاسکو مناسب است . توجه داشته باشید که اگر ذرت ها را به صورت خرد شده به پرنده بدهید بهتر است .
غلاتی مانند عدس و شبیه آن را می توان به صورت نم شده یا جوانه زده به عنوان غذای کاسکو مورد استفاده قرار داد . توجه داشته باشید که غلات نم شده نباید بیش از ۳ یا ۴ ساعت در اختیار پرنده باشند چرا در صورت فساد می توانند برای کاسکو خطر ساز باشند.
انواع میوه ها و سبزیجات
باید دقت کنید که تمامی میوه ها و سبزیجاتی که برای تغذیه کاسکو استفاده می کنید به صورت کامل با آب مورد شست و شو قرار بگیرد . میوه ها و سبزیجات را به صورت جدا از مواد غذایی خشک یا متفاوت در اختیار پرنده قرار دهید .
تازه و سالم بودن میوه ها و سبزیجات از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است . چرا که در صورت خرابی و یا پلاسیدگی می تواند سبب مسموم شدن پرنده شده و در نتیجه جان آن را به خطر بیندازد.
دانه برخی از میوه ها دارای سم های خطرناکی مانند سیانید می باشد که می تواند سبب مرگ طوطی شما شود . بنابراین باید دانه های میوه ها را قبل از دادن آن ها به پرنده باید به صورت کامل جدا نمایید.
میوه هایی که برای تغذیه طوطی کاسکو مناسب هستند عبارتند از :
هویج – کدو – خربزه – کلم بروکلی – فلفل سبز یا قرمز – لوبیا سبز – برگ کاهو – شاهی – اسفناج – کیوی – سیب – انبه – انگور – پرتقال – زغال اخته – تمشک – توت فرنگی – سیب زمینی شیرین
جالب است بدانید اگر فقط از یک میوه برای تغذیه کاسکو استفاده کنید باعث می شود پرنده به آن عادت کند ؛ از این رو بهتر است در فصل های مختلف از میوه های متفاوت برای تغذیه کاسکو بهره ببرید.
تولید مثل کاسکو
کاسکوها زندگی تک همسری دارند و معمولاً حفره‌های درختان را به عنوان آشیانه و محل تخم گذاری انتخاب می‌کنند. جنس ماده بین ۳ تا ۵ تخم گذاشته و مدت ۳۰ روز روی آنها خوابیده و از آنها مراقبت میکند. جنس نر طی این دوره به جنس ماده غذا رسانی میکند و به همراه هم از تخم‌ها، جوجه‌ها و آشیانهٔ خود دفاع می‌کنند. جوجه‌ها در هنگام خروج از تخم در حدود ۱۲ گرم وزن دارند و بین چهار تا پنج هفته توسط والدین تغذیه و مراقبت میشوند و معمولا پس از ۱۲ هفته لانه را ترک می‌کنند.
پَر کنی در کاسکو
پرکنی یک نوع بیماری شایع در طوطی سانان مخصوصا کاسکوها و کاکادوها محسوب می شود. این بیماری میتواند علت های پیچیده و سختی مثل استرس ، تغییر ناگهانی محیط یا صاحب یا تغذیه و… ، انگل ، نداشتن جفت ، دلتنگی و صدها دلیل دیگر داشته باشد. بیماری پرکنی یک نوع افسردگی حساب می شود که باید علت آن را فهمید و با برطرف کردن علت از پرکنی جلوگیری کرد.