تاریخچه و زادگاه مرغ عشق
یک گونه طوطی کوچک‌جثه و دانه‌خوار از خانوادهٔ طوطیکان بوده و بومی استرالیا است. این پرنده دارای پرهای دُمی نسبتاً بلندی است و در طبیعت به رنگ‌های سبز و زرد با رگه‌های سیاه در نقاط مختلفی از بدن دیده میشود. این پرنده پس از سگ و گربه، محبوب‌ترین حیوان خانگی در دنیاست. مرغ عشقها در اسارت به رنگ‌های آبی، سفید، خاکستری، سبز، بنفش، زرد و ترکیبی از این‌ها نیز قابل مشاهده هستند.
مرغ عشق برای اولین بار در اواخر سال ۱۷۰۰ میلادی به صورت گله‌های وحشی در استرالیا مشاهده شد که تعداد افراد این گله‌ها به هزاران قطعه می‌رسید. نام انگلیسی مرغ عشق «باجریگار» از کلمه بومی Budgerigar گرفته شده‌است که این لغت در زبان بومیان استرالیا به معنی «غذای خوب» میباشد و شاید علت این تسمیه بدان جهت بوده است که وجود این پرنده در منطقه‌ای دلیل وفور نعمت و غذای فراوان در آن منطقه بوده‌است، زیرا که این پرنده در شرایط مناسب غذایی به شدت زاد و ولد نموده و گله‌های بزرگی به وجود می‌آورد. این پرنده برای اولین بار در سال ۱۸۰۵ توسط «جورج شاو» مدیر جانورشناسی موزه طبیعی بریتانیا شناسایی شد و در سال ۱۸۳۲ طبیعی‌دان «موزه لینه» که «یوهان واگلر» نام داشت توضیحاتی دربارهٔ مرغ عشق منتشر کرد. در سال ۱۸۴۰ میلادی، زیست‌شناسی به‌نام جان گولد، نام علمی فعلی این پرنده را انتخاب کرد.
او این پرنده را از استرالیا خارج کرد و به انگلستان برد. موج تقاضا برای این پرنده موجب شد تا کشتی‌های زیادی دست به کار انتقال این پرندگان به اروپا، مخصوصاً انگلستان، هلند و بلژیک بزنند. کشتی‌ها مرغ عشقها را در دسته‌های چند ده هزارتایی حمل می‌کردند. در طول سفر چندهفته‌ای، فقط تعداد اندکی از آنان سالم به اروپا می‌رسیدند. به‌زودی این پرنده اهلی شد و از طریق انگلستان به تمام دنیا منتقل شد. مرغ عشق در سال ۱۸۴۶ برای اولین بار وارد کشور فرانسه شد و هشت سال بعد یعنی در سال ۱۸۵۴ طبیعی دان فرانسوی «جان دلون» مقاله‌ای در خصوص تکثیر، تغذیه و نگهداری مرغ عشق منتشر کرد. در سال ۱۸۵۹ نویسنده آلمانی «کارل بوله» در نشریه پرنده‌شناسی آلمان مقاله مفصلی دربارهٔ مرغ عشق منتشر کرد. از نوشته‌های «بوله» چنین بر می‌آید که مرغ عشق در آن زمان در تمامی شهرهای بزرگ آلمان به عنوان حیوان خانگی رایج بوده‌است و بنا به گفته او مرغ عشق برای اولین بار در سال ۱۸۵۵ درشهر برلین آلمان توسط «گرفین شورین» تکثیر یافت. مرغ عشق از سال ۱۸۶۰ به بعد در تمامی باغ وحش‌های آلمان وجود داشته و با موفقیت تکثیر و پرورش یافته‌است. طی ۵۰ سال، واحدهای عظیم تجاری به وجود آمدند که هزاران قطعه از این پرنده کوچک را برای دوستداران پرندگان زینتی تکثیر می‌کردند. در اواخر قرن نوزدهم واردات مرغ عشق به ارقام غیرقابل تصوری رسید. بنابر نوشته‌های «دبراسای» تنها در سال ۱۸۹۴ واردات پرندگان زنده به بنادر فرانسه بالغ بر یک میلیون و دویست هزار قطعه بوده که در آن، واردات مستقیم به انگلستان و آلمان منعکس نشده‌است و از زمانی که وارد ایران شدند بسیار مورد توجه دوستداران پرنده‌ها قرار گرفتند.
ویژگی های ظاهری مرغ عشق
مرغ عشق اهلی از هم‌نوعان وحشی خود بزرگتر است. طول بدن نوع وحشی در طبیعت حدود ۱۸ سانتیمتر و وزن آنها ۳۰ تا ۴۰ گرم است. طول عمر مرغ عشق اهلی بین ۵ تا ۱۰ سال هست، البته در مواردی تا ۱۷ سال و بیشتر هم گزارش شده. طول عمر آنها بستگی زیادی به نحوهٔ نگهداری، نوع تغذیه، تمرینات بدنی و نڗاد پرنده دارد. نوع انگلیسی عمر کوتاهتری نسبت به نوع معمولی دارد و به‌طور متوسط بین ۴ تا ۶ سال عمر می‌کند. آمار دقیقی در مورد طول عمر نوع وحشی در طبیعت در دسترس نیست.
رنگ طبیعی این حیوان سبز چمنی بوده و پشت سینه و شکم، سبز و پشت سر آبی است. بالای شانه و روی بال‌ها زرد همراه با خط های سیاهی به صورت موجی میباشد. دو پر بزرگ از میان دم پرنده بیرون آمده که آبی تیره‌اند. پرهای دم سبز بوده و دارای نوار زردی میباشد. صورت مرغ عشق تا گلو زرد روشن است. منقار این پرنده مانند سایر طوطیها خمیده و نیمهٔ پایینی آن کوچکتر از نیمهٔ بالایی است.
مرغ عشق در حالت کلی می‌توان به ۲ گروه هلندی و ساده تقسیم کرد که نژاد هلندی آن دو برابر بزرگتر از نژاد معمولی آن است که معمولاً در کشور انگلستان نگهداری شده و در ایران هم موجود است.
با وجودی که از نظر بسیاری از کارشناسان، مرغ عشق توان تشخیص کلمات و گفتگو را ندارد، مرغ عشق قادر به تقلید کلمات هست. قدرت فراگیری سخن گفتن در مرغ عشق از بسیاری از طوطی سانان دیگر از جمله عروس هلندی قوی تر هست. برای آموزش دادن یک مرغ عشق به تقلید صداها و کلمات باید توجه داشت که اولاً مرغ عشق جوجه باشد و دوما باید تنها نگهداری شود. مرغ عشقهای نر یکی از تواناترین طوطیها در یادگیری کلمات است و قادر به آموختن آسان کلمات، عبارات و سوت زدن است. گزارش شده است که یک مرغ عشق نر میتواند بیش از ۱۷۰۰ کلمه را یادگرفته و تکرار کند.
خصوصیات رفتاری مرغ عشق
مرغ عشق پرنده‌ای هوشمند (تا حدودی، به نسبت حجم مغز به جثه) و اجتماعی است و از بازی کردن لذت می‌برد. مرغ عشق ماده علاقه زیادی به جویدن اجسامی مانند چوب دارد که این تمایل در نرها کمتر است (به حدی که یکی از موارد تشخیص جنس نر از ماده نیز بشمار می‌رود). مرغ عشق علاقه زیادی به همبازی شدن با آدمی دارد و قادر به تقلید محدود صدا و سوت زدن است. مرغ عشق خیلی زود اهلی شده و به خانه خو می‌گیرد. کمی دشوار ولی با مدتی کارکردن با مرغ عشق بالغ می‌توان به آن یاد داد که روی انگشت بنشیند. البته هیچ‌گاه نمی‌توان یک مرغ عشق بالغ را به اندازهٔ یک مرغ عشق جوجه اهلی کرد و آموزش داد. حضور سگ و گربه موجب ناراحتی پرنده میشود حتی اگر به آن دسترسی نداشته باشند. پرنده جدید را باید به تدریج وارد کرد لذا اگر تصمیم گرفتید تا برای مرغ عشق خود جفت تهیه کنید، بهتر است که پرنده جدید را ابتدا در قفس‌های مجزا ولی کنار هم نگه دارید تا به هم عادت کنند. بهتر است مرغ عشقها بصورت جفت نگهداری شوند.
مشخصات و نکات قفس مرغ عشق
مرغ عشق به محیط اطراف خود خو می‌گیرد و نباید جای قفس پرنده را تغییر داد. قفس پرنده باید جایی باشد روشن و تا حد ممکن ساکت؛ و در محل‌های پر رفت‌وآمد و پشت پنجره که نور آفتاب دائم به آنها بتابد محل مناسبی نیست، زیرا اگر مرغ عشق زیاد زیر نور آفتاب بماند ممکنست بیمار شده یا تلف گردد. درصورت مهیا بودن شرایط، ماهی سه بار پرواز در محیط خانه یا محل بسته نگهداری به شدت توصیه میشود. قفس پرنده باید در بالا باشد تا پرنده به همه چیز مسلط باشد و احساس ترس نکند. اگر مثلاً قسمتی از قفس رو به دیوار باشد بطوریکه مرغ عشق از پشت خود خیالش راحت باشد بسیار برای او مناسب خواهد بود.
کف قفس را با شن مخصوص پرندگان یا روزنامه غیر رنگی (رنگ استفاده شده در چاپ روزنامه برای پرنده مضر است) بپوشانید و حداقل یکبار در هفته آن را تعویض کنید.
در قفس باید میله‌هایی به قطر ۲٫۵ تا ۳ سانتیمتر قرار داده شود تا مانع ابتلای پرنده به بلندی ناخن شود. همچنین باید در قفس از شاخه درختان نیز برای نشستن پرندگان استفاده شود. مرغ عشق برای اینکه منقارش بیش از اندازه بلند نشود باید همیشه با آن کار کند، وجود شاخه درختان در قفس باعث میشود مرغ عشق با منقارش آنها را بکند. این شاخه‌ها باید دائماً عوض شوند.
ظروف آب و غذای مرغ عشقها نیز نباید زیاد تعویض کرد زیرا به آن ظرف عادت می‌کنند و از ظرف جدید ممکن است بترسند و این باعث گرسنگی آنها بشود. در صورت تمایل به نگهداری بیش از یک جفت مرغ عشق در یک قفس باید حتماً به این موضوع اشاره شود که هر جفت مرغ عشق برای داشتن بهترین بازده برای زندگی به فضایی معادل یک مکعب با اضلاع ۵۰ سانتیمتر نیازمند می‌باشند و در صورت داشتن فضایی کمتر از این حدود بی شک میان جفت‌ها درگیری بر سر قلمرو زیستی پیش خواهد آمد. البته اگر آنها را با جوجه‌هایشان (جوجهٔ ۲ ماه به بالا) در یک قفس انداخته به جان یکدیگر افتاده و ظرف ۳ الی ۴ روز یکدیگر را می‌کشند.
تعیین حدودی سن و جنسیت مرغ عشق
تخمین حدودی سن :
می‌توان برحسب نشانه‌هایی از قبیل اندازهٔ جثه، رنگ پاها (که در مرغ عشقهای بالغ تیره‌تر و نسبتاً آبی تیره است اما در باجی‌های جوان صورتی و روشن است)، خطوط روی بالای سر و نیز صورت (که هرچه سن مرغ عشقهای معمولی و نه نوع هلندی، بیشتر شود این خطوط بتدریج محو می‌شوند) و نیز از روی چشم مرغ عشق (که هرچه سن بالاتر باشد حلقهٔ سفیدی دور چشم ایجاد میشود که هرچه چشم سیاهی کوچکتری داشته باشد سن مرغ عشق بالاتر و نسبتاً بالغ تر است)، سن مرغ عشق را تخمین زد.
تخمین جنسیت :
برای فهمیدن جنس نر و ماده این حیوان بهترین گزینه توجه به پوستی که در بالای منقار قرار دارد و سوراخهای بینی در آن هستند٬ میباشد. در نوع نر رنگ این پوست آبی تیره است اما در نوع ماده آبی روشن (بیشتر در ماده های جوان دیده میشود که البته خیلی روشن تر از رنگ تیره آبی در جنس نر میباشد ولی بعد از مدتی کم کم به قهوه ای مبدل میشود که نشان از بلوغ پرنده است) ٬قهوه‌ای یا متمایل به قهوه‌ای است. رنگ آبی این پوست در نوع نر همواره مشخص است هرچند در نرهای مریض این رنگ مات میشود و در نرهای مسن قهوه‌ای شده و ترکهایی در آن دیده میشود. اما رنگ این پوست در ماده‌ها متغیر است در موقع تخم‌گذاری و در جوانی صاف و روشن‌تر است و پس از این مدت تیره‌تر و چروک دار می‌گردد.
تغذیه مرغ عشق
مرغ عشقهایی که به نوعی رژیم غذایی خاص عادت بکنند به راحتی آن رژیم را ترک نمی‌کنند پس باید از هنگام جوجگی آنها را به رژیم غذایی خوب عادت داد.
دانه ارزن،کتان، هفت تخم، جوانه گندم از اصلی ترین غذای مرغ عشق است. مرغ عشق ها به دانه ارزن و کتان علاقه ی زیادی دارند.
برای فراهم کردن دانه بهتر است به ازای هر یک کیلو ارزن، ۲۰۰ گرم تخم کتان به آن اضافه کنید. جوانه های دانه ها مثل جوانه گندم سرشار از ویتامین هاست. سبزی باید جزیی از برنامه غذایی مرغ عشق باشد. شما می توانید به مرغ عشق هایتان، تره، شوید، کاهو، اسفناج، هویج، برگ چغندر و کرفس بدهید. سبزی در قبل از زمان جفت گیری و زمان تخم گذاری برای مرغ عشق ها مفید است. توجه داشته باشید که سبزی هایی مثل شوید، جعفری، کاهو طبیعتی سرد دارند اما تامین کننده آهن بدن مرغ عشقها و همچنین اشتها آور و ضد یبوست هستند. برای اینکه طبیعت سرد این سبزی ها را خنثی کنید لازم است به مرغ عشق ها هویج داده شود. هویج طبیعت گرمی دارد، همچنین سرشار از ویتامین A و املاح معدنی است. سیب زمینی شیرین، سیب زمینی هندی، کلم بروکلی، فلفل قرمز خشک، لوبیا و … نیز میتواند در برنامه غذایی این پرنده قرار بگیرد.
میوه هایی مثل سیب، گلابی، انجیر، انگور، پوست هندوانه برای مرغ عشق بسیار مناسب هستند.
مکمل های مهم برای مرغ عشق ها، سنگریزه و صدف دریا است.
نسبت مواد غذایی مرغ عشق بشرح زیر است :
۱- دانه ها، تیره گندمیان و بقولات: ۵۰ درصد
۲- میوه جات و سبزیجات به رنگ سبز تیره یا پرتقالی تیره: ۴۵ درصد
۳- پروتئین به شکل گوشت (کاملا پخته)، تخم مرغ (کاملا پخته) یا محصولات لبنی: ۵ درصد
تولیدمثل مرغ عشق
تولیدمثل این پرنده از سن ۴ ماهگی ممکن است (بسته به شرایط محیطی و تغذیه ای گاهی بلوغ جنسی ۸ الی ۱۵ ماه بطول می انجامد). در طبیعت شروع تخم‌گذاری مرغ عشق در آغاز فصل بارندگی میباشد. این پرنده خود میتواند ماه‌ها با آب کم زندگی کند اما علت اینکه تمایل شدیدی برای تخم‌گذاری در فصل بارندگی دارد این است که برای پرورش جوجه‌های خود نیاز به آب دارد. این پرنده لانه‌سازی نمی‌کند بلکه از سوراخهای موجود بر روی درختان استفاده می‌کند؛ و برای پر کردن کف لانه از پوسته خود درخت استفاده می‌کنند. حتی در صورتی که درختان زیادی در ناحیه موجود باشد تمام جفتهای یک گروه (گروه‌ها معمولاً ۱۰ تا ۵۰ تایی هستند) روی یک درخت تخم‌گذاری می‌کنند.
پرنده ماده ۴ تا ۶ تخم می‌گذارد و به مدت ۱۸ تا ۲۱ روز بر روی آنها می‌خوابد. جوجه ها، پس از خروج از تخم، به‌مدت یک ماه، توسط والدین، تغذیه و نگهداری می‌شوند.
در طول خوابیدن پرندهٔ ماده روی تخم‌ها، پرندهٔ نر در حوالی لانه می‌ماند و نقش نگهبان را بر عهده دارد و از دهانه لانه، ماده را تغذیه می‌کند. مرغ عشق نر گاهی به ماده کمک کرده و در مواقع سرد بودن هوا به لانه رفته و لانه گرم می‌کند.
در هنگام تخم‌گذاری در برخی موارد ماده پرهایش می‌ریزد و احتمالاً این کار برای ایجاد محیطی گرم برای تخم‌ها و جوجه‌ها میباشد.
بعد از تولد جوجه‌ها ماده آنها را به وسیله خوراک نرم معده اش تغذیه می‌کند و بعد از چند روز بچه‌های بزرگتر از غذای نیمه هضم شده لوله مری و کوچکترها هنوز از طریق معده تغذیه می‌شوند. به منظور جداسازی تغذیه کودکان ابتدا بچه‌های بزرگتر از طریق لوله مری تغذیه می‌شوند و سپس جوجه‌های کوچکتر از طریق معده تغذیه می‌گردند. بعد از به دنیا آمدن جوجه ماده کمتر از قبل مبادرت به خروج از لانه می‌کند و تنها مواقع ضروری برای دفع فضله، تغذیه یا تمیز کردن خود خارج میشود.
ماده همیشه از طریق نر تغذیه میشود که این تغذیه شامل دانه‌های هضم شده آماده نیز میشود چون اگر قرار باشد ماده غذا را هضم کند وقت بیشتری می‌برد و شرایط محیط برای تأمین غذا نیز نا معلوم است پس باید در وقت صرفه جویی کرد و جوجه ها را هر چه زودتر پرورش داد.
دو تا سه هفته مرغ عشق ماده از نوزادان در زیر بال و پر خود مراقبت می‌کند تا اینکه پرهای آنها در می‌آید. بعد از حدود چهار هفته مرغ عشقهای جوان می‌توانند از لانه بیرون بیایند و پرواز کنند. آنها قادر به داشتن زندگی مستقل هستند اما پدر تا یک یا دو هفته از آنها مراقبت کرده و گه گاه تغذیه‌شان می‌نماید. در حین این مدت مرغ عشق ماده نیز اگر شرایط برای تخم‌گذاری سری دوم مناسب باشد مقدمات را آماده می‌کند. در سه ماه اول مرغ عشق هنوز پرهای اولیه را دار هست و تفاوت چندانی از نظر ظاهر با مرغ عشقهای بالغ ندارد. تنها رنگشان مات‌تر از مرغ عشقهای بالغ است. رنگ پوست بینی روشن است و به سختی می‌توان آنها را تعین جنسیت کرد. مهم‌ترین نشانهٔ مرغ عشقهای جوان رنگ چشمان آنهاست که فقط سیاهی آن معلوم است (فاقد هرگونه حلقهٔ سفید اطراف). بعد از ۳ ماه پرهای مرغ عشق می‌ریزد و از این موقع به بعد مرغ عشق کاملاً مانند بقیه مرغ عشقهای بالغ میشود و آماده تولید مثل می‌گردد.
مهم‌ترین موردی که در زمان تولیدمثل مرغ عشق باید به آن توجه شود، لانه یا آشیانه مرغ عشق است.
معمولاً لانه‌های زیادی در بازار وجود دارد. مانند لانه پلاستیکی، کوزه‌ای و چوبی.
از بین این نوع لانه‌ها بهترین نوع، لانه چوبی است. دلیل آن این است که مرغ عشقها در طبیعت در تنه درختان معطر و نرم تولیدمثل می‌کنند. مانند درخت اوکالیپتوس.
زمانی که تولیدمثل انجام شد از سرک کشیدن و دست دراز کردن در لانه مرغ عشقها خودداری نمایید چراکه این کار باعث عصبانیت آنها میشود.
نکته ای که بهتر است رعایت شود این است که در کف لانه مقداری قوس وجود داشته باشد. به این دلیل که زمانی که تخم‌گذاری انجام میشود تخم‌ها به درون قوس هدایت شوند و به بیرون لانه پرت نشوند.
برای تحریک جفت گیری مرغ عشق، یکی از بهترین و ارزان‌ترین راه‌ها استفاده از بخور همراه با عصاره اوکالیپتوس است. برخی معتقدند که آبتنی مرغ عشق نیز در تولید مثل او تاثیر به سزایی دارد. راه دیگری برای تحریک جنسی مرغ عشقها برای تولیدمثل استفاده از عرقیجات ( مانند عرق یونجه و عرق زیره سیاه) است.
راه دیگری برای تحریک تولیدمثل
اگر این اقدامات انجام گرفت و حدود ۲ ماه سپری شده و تولیدمثل انجام نشد، می‌توانید پرنده ماده را در قفس دیگری قرار داده و هر دو قفس را در کنار یکدیگر تعبیه نمائید و بین قفس‌ها یک کاغذ یا پارچه‌ای قرار دهید بطوریکه جفت ها همدیگر را نبینند ولی صدای یکدیگر را بشنوند.
تا زمانی که هر پرنده نسبت به صدای جفت خودش عکس‌العملی نشان داد (برای مثال با شنیدن صدای جفت خود به سمت قفس جفت خود برود) می‌توانید پرنده ماده را در داخل قفس پرنده نر قرار دهید که این پروسه معمولاً ۳-۲ هفته برای تحریک تولیدمثل ممکنست طول بکشد.
